Porady logopedy

PORADY DLA RODZICÓW

Co powinno nas zaniepokoić ?
- dziecko podczas artykulacji wsuwa język między zęby lub ociera nim o wargę - jest to tendencja, która nie wycofa się samoistnie, a w przyszłości może spowodować seplenienie międzyzębowe;
- nawykowo mówi przez nos;
- niepokojące są zmiany anatomiczne w budowie narządów mowy;
- istnieją wątpliwości, czy dziecko dobrze słyszy;
- opóźnienia w nabywaniu poszczególnych sprawności językowych są większe niż 6 miesięcy;
- dziecko nie próbuje komunikować się z otoczeniem, nie rozumie mowy innych osób, nie reaguje na polecenia, nie jest zainteresowane kontaktem z rówieśnikami;

- dziecko zamienia głoski dźwięczne na bezdźwięczne  d na t (zamiast domek mówi tomek), w na f (zamiast woda mówi foda), g na k (zamiast głowa mowi kłowa), b na p (zamiast buda mówi puta);

- dziecko pod koniec 3 r.ż. nie wymawia którejkolwiek z samogłosek ustnych: a, o, u, e, i, y;
- dziecko zniekształca głoski, zastępuje je innymi, nie znanymi w języku polskim, używa obcego dla nas dźwięku, np. wymawia r gardłowo;
- dziecko wyraźnie jąka się (miewa częste blokady i uporczywe powtarzanie jakiejś głoski lub utrudniony start mowy).

Czym nie musimy się martwić?

Jeśli zauważymy u dziecka lekkie zacinanie, powtarzanie sylab nie wpadajmy w panikę, może to być typowa, fizjologiczna niepłynność mowy. Bierze się ona stąd, że w wieku przedszkolnym rozwój myślenia i zasób słownictwa biernego (to, co dziecko rozumie) rozwija się szybciej niż jego umiejętności wypowiadania swoich myśli, a to może powodować rozwojową niepłynność mowy.

Jak pomóc dziecku w rozwijaniu mowy?

Mowa jest sprawnością, wymagającą doskonalenia. Drogą do jej nabywania jest kontakt ze środowiskiem, a więc przejmowanie prawidłowych wzorców mowy poprzez osłuchanie się z nią        w najbliższym otoczeniu. To ile i w jaki sposób mówimy do dziecka ma bardzo duży wpływ na rozwój jego mowy.

Zapobieganie wadom wymowy to rownież zapobieganie trudnościom i niepowodzeniom szkolnym. Bowiem dziecko źle mówiące najczęściej pisze z błędami, słabo czyta, przejawia zahamowania w wypowiadaniu się.

Mowa jest atutem w nawiązywaniu kontaktów społecznych, daje możliwość precyzji komunikacji, stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji, pozwala na wyrażanie swoich sądów, uczuć i upodobań oraz zwiększa poczucie bezpieczeństwa.

Oto kilka wskazówek, które podpowiedzą, co zrobić, by mowa dziecka rozwijała się poprawnie     i we właściwym tempie:

JAK NAJWIĘCEJ mów do dziecka podczas codziennych zabiegów pielęgnacyjnych, zabaw, spacerów. Każda sytuacja jest dobra, aby rozwijać jego kompetencję językową. Ciepły i łagodny głos opiekuna działa na dziecko wyciszająco i us- pokajająco. Pamiętaj też o tym, że do dziecka należy mówić powoli i wyraźnie, zaś zdania nie powinny być zbyt długie.
PAMIĘTAJ O TYM, że dziecku należy dostarczać prawidłowych wzorców wypowiedzi. Mów poprawnie, nie powtarzaj wytworów językowych dziecka.

PODCHWYTUJ KAŻDĄ próbę kontaktu słownego ze strony dziecka. Nie gaś naturalnej skłonności dziecka do mówienia obojętnością, cierpką uwagą, lecz słuchaj uważnie wypowiedzi, zadawaj dodatkowe pytania.
NIE ZMUSZAJ dziecka leworęcznego do pisania i rysowania prawą ręką, zaburza to funkcjonowanie mechanizmu mowy, co w konsekwencji może prowadzić nawet do jąkania.
NIE ZAPOMINAJ o częstym okazywaniu swemu dziecku akceptacji i zadowolenia.
RAZEM Z DZIECKIEM czytaj książeczki, opowiadaj historyjki, rysuj, śpiewaj, baw się. To świetna okazja do rozwijania języka, a także do pogłębienia więzi.
NIGDY nie ośmieszaj dziecka, nie zawstydzaj, nie karz go w związku z nie- poprawną wymową.
PAMIETAJ, ŻE większość zaburzeń mowy da się wyeliminować, jeśli terapia zacznie się w wieku przedszkolnym. Terapia logopedyczna nie może się opierać jedynie na spotkaniach z logopedą, ale musi być kontynuowana systematycznie w domu,

w formie zabawy.
MIEJ NA UWADZE to, że łatwiej jest zapobiegać niż leczyć. Uczyń wszystko, aby mowa dziecka była prawidłowa od najmłodszych lat.
Jeśli proces rozwoju mowy przebiega prawidłowo, to dziecko prawidłowo formułuje swoje myśli, jego wymowa jest zrozumiała nie tylko dla najbliższych, ale także dla obcych osób, sukcesywnie rozwija słownictwo i rozumienie pojęć abstrakcyjnych, prawidłowo stosuje formy gramatyczne. Mowa jest głównym środkiem porozumiewania się między ludźmi, a prawidłowy jej rozwój stanowi podstawę kształtowania się osobowości dziecka.

Przed pierwszą wizytą u logopedy...

Postawienie prawidłowej diagnozy logopedycznej jest warunkiem opracowania skutecznej, dostosowanej do potrzeb Twojego dziecka terapii. Dlatego na pierwszym spotkaniu (lub na kilku kolejnych) logopeda przeprowadza szczegółowy wywiad z rodzicem, prowadzi wnikliwą obserwację dziecka oraz badanie logopedyczne. Gdy logopeda uzna, że jest to konieczne, skieruje dziecko na konsultacje do innych specjalistów.
1. Wytłumacz dziecku do kogo i w jakim celu idziecie. Opowiedz mu, czego może się spodziewać. Postaraj się, by było zaciekawione i nie czuło się zagrożone. Pamiętaj, że niepokój rodziców udziela się również dziecku.
2. Przygotuj i zabierz ze sobą: o książeczkę zdrowia dziecka o wypisy ze szpitali, jeśli było hospitalizowane o wyniki konsultacji i badań audiologicznych (badania słuchu) oraz neurologicznych (EEG, MR i TK głowy), jeśli były takie u niego przeprowadzane.
3. Przypomnij sobie, jaki przebieg miała Twoja ciąża i poród. Czy będąc w ciąży zażywałaś jakiekolwiek leki, czy chorowałaś, czy musiałaś leżeć.
4. Jeśli dziecko potrzebuje okularów lub/i aparatu słuchowego albo implantu, nie zapomnij zabrać ich ze sobą.
5. Przypomnij sobie, jak przebiegał dotychczasowy rozwój motoryczny Twojego dziecka.
6. Przypomnij sobie, kiedy Twoje dziecko zaczęło wypowiadać pierwsze słowa.
7. Weź ze sobą coś, co dziecko lubi do jedzenia i do picia. Jeśli dziecko jest karmione butelką, weź tę, którą karmisz je najczęściej. Jeśli karmisz je łyżeczką, zabierz tę ulubioną. Jeśli je stałe pokarmy, przygotuj coś, co będzie mogło gryźć. Nie karm dziecka bezpośrednio przed wizytą, po to, by w jej trakcie miało ochotę coś zjeść.
8. Weź ulubioną zabawkę dziecka i zastanów się, w co i z kim bawi się najchętniej.
9. Przygotuj sobie pytania, jakie chciałbyś zadać logopedzie.

 

 

LOGOPEDA DLA DOROSŁYCH

Logopedia jest nauką interdyscyplinarną, oznacza to, że łączy w sobie i czerpie wiedzę z wielu dyscyplin naukowych, np. medycyny, psychologii, językoznawstwa, ortodoncji, anatomii, itp. Dzięki takiemu podejściu logopeda posiada niezbędną wiedzę, aby właściwie rozpoznać problem z jakim zgłasza się pacjent i udzielić pomocy. Przez długi czas logopeda (i logopedia) był postrzegany jako osoba pracująca z dziećmi. Jednak od pewnego czasu logopedzi pracują także z osobami dorosłymi. U dorosłych najczęstszymi przyczynami zaburzeń mowy i ko- munikowania się są różnego rodzaju choroby układu nerwowego, np. udary mózgu, urazy czaszkowo-mózgowe, choroby neurozwyrodnieniowe (choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, itd.), choroby bakteryjne i wirusowe. Często skutkiem tych chorób, oprócz niepełnosprawności ruchowej, są zaburzenia mowy. Przejawiają się one w różny sposób, mają różny poziom głębokości, w różnym stopniu wpływają na poziom porozumiewania się z otoczeniem. I tutaj właśnie "wkracza" logopeda albo neurologopedia, który po dokładnym zbadaniu pacjenta oraz rozpoznaniu występujących zaburzeń (afazja i/lub dysartria) zaleci odpowiednią terapię, mającą na celu usprawnienie porozumiewania się. Każdy pacjent z za- burzeniami mowy, niezależnie czy jest to afazja czy dysartria, wymaga prowadzenia terapii logopedycznej. Zwykle terapia jest rozpoczęta w momencie pobytu pacjenta na oddziale udarowym lub rehabilitacji, problem pojawia się, kiedy pacjent opuszcza szpital, ponieważ nie zawsze ma możliwość kontynuacji terapii logopedycznej.

 

 

 

 

Jak pomoc dziecku z niepłynnością mowy?

Problemy, z jakimi spotyka się dziecko z niepłynnością mowy zarówno w domu jak i szkole:

- Unikanie kontaktu wzrokowego – dziecko nie patrzy na słuchacza, gdy ma kłopoty z wypowiedzeniem jakiś słów. Sam fakt odwracania się od słuchacza może zwrócić uwagę tej osoby, że coś nie jest w porządku. Skutek takiego zachowania jest zwykle odwrotny do oczekiwań dziecka, które poprzez patrzenie w inną stronę chce odwrócić uwagę od swoich trudności w wypowiadaniu się.

- Unikanie mówienia- dziecko czasem unika wypowiadania pewnych słów lub dźwięków, które wydają mu się trudne do wymówienia. Używa wtedy innych wyrazów, mających podobne znaczenie. Często dziecko zmienia też całe zdania, aby uniknąć wypowiedzenia wyrazu, wiedząc, że się zająknie. W ostateczności rezygnuje z mówienia, prosi rodziców, kolegę, aby je wyręczył, udaje że nie wie, co powiedzieć, wzrusza ramionami, sprawia wrażenie, że zapomniało lub jest czymś zajęte. Dziecku wydaje się, że lepiej mieć opinię mniej inteligentnego niż jąkającego się.

- Unikanie niektórych sytuacji – dziecko dostrzega, że jego mówienie w pewnych sytuacjach sprawia mu trudności. Czasem wydaje mu się, że wymagania danej sytuacji przekraczają jego możliwości.
Np. oczekiwanie w kolejce i zamówienie posiłku w stołówce, zgłoszenie się przy odczytywaniu listy obecności, czy rozmowa przez telefon stają się barierami nie do pokonania. Dziecko zaczyna unikać trudnych dla niego sytuacji. Idzie do sklepu samoobsługowego, spóźnia się do szkoły, aby nie odpowiadać podczas czytania listy obecności, traci stopniowo przyjaciół, gdyż nie umawia się i nie spotyka z kolegami. Ukryte aspekty jąkania sprawiają, iż życie dziecka staje się ograniczone.

- Izolowanie się od świata zewnętrznego – gdy odczuwamy lęk przed mówieniem, odizolowujemy się od otaczających nas ludzi, rówieśników. Dlatego dziecko z niepłynnością mowy często zamiast wyjść na jakieś spotkanie grupowe, zostaje w domu i znajduje sobie takie zajęcia, które wykona samodzielnie.

- Głębokie przeżywanie wszystkich wydarzeń.

- Brak możliwości natychmiastowego powiadomieniach o swoich stanach - przeżyciach związanych    z doznanymi krzywdami czy niesprawiedliwością, która go dotknęła lub której był świadkiem.          W takiej chwili dziecko znajduje się w stanie napięcia emocjonalnego i płynność jego mowy jest szczególnie zaburzona. Jeżeli wychowawca nie jest uwrażliwiony na śledzenie stanów emocjonalnych swojego wychowanka, niczego nie zauważy. Dziecko szybko uczy się, że próby nawiązania werbalnego kontaktu z nauczycielem w stanie, w jakim znajduje się w chwili skrzywdzenia, są bardzo ograniczone. Wie, że wtedy bardzo się jąka, inni uczniowie mu przeszkadzają, nauczyciel jest niecierpliwy i z wyjaśnień nic nie wyniknie. Pozostanie tylko niesmak i poczucie bezsilności.

- Brak zrozumienia nauczycieli – niektórzy nauczyciele nie potrafią zrozumieć, jak to się dzieje, że uczeń jednego dnia jąka się więcej, a drugiego mniej. Dziwi ich także, że w czasie odpowiedzi nie jest w stanie wypowiedzieć słowa, rozmawia natomiast całkiem swobodnie z kolegami podczas przerwy, a nawet potrafi się pokłócić i wtedy tez bywa wszystko w porządku. Nie chcą zrozumieć, że właśnie tak przebiega jąkanie.

 

Jak można pomóc dziecku?

• Pod żadnym pozorem nie wolno zwracać dziecku uwagi na to, że jego mowa jest nieprawidłowa. Dziecko nie zdaje sobie z tego sprawy, a uświadomienie mu, że jest „nie takie jak powinno być” tylko pogorszy sprawę.

• Złą metodą jest też nagrodzenie dziecka za prawidłowo wypowiadane zdania- to nauczy dziecko, że bardziej opłaca mu się raz na jakiś czas zająknąć, by potem dostać pochwałę za prawidłową mowę.

• Warto pracować nad rozwojem aparatu mowy –można to robić poprzez włączanie do zabawy takie czynności jak dmuchanie np. piórka/balonika, śpiewanie, naśladowanie różnych dźwięków np. mruczenie kotka, chrumkanie świnki.

• Spróbuj słuchać tego, co dziecko mówi a nie jak mówi- odkryjesz wtedy radość rozmowy                z dzieckiem, a ono odczuje, że jego myśli są ważne.

• Skoncentruj się na treści wypowiedzi dziecka - wtedy nie uzewnętrznisz negatywnych reakcji na niepłynność jego mowy.

• Umocnij swoje więzi z dzieckiem tak, aby czuło, że może porozmawiać z Tobą o wszystkich swoich problemach.

• Bardzo ważnym czynnikiem jest język, jakim posługują się osoby z najbliższego otoczenia dziecka jąkającego się. Dzieci chętnie naśladują mowę rodziców, kolegów.
Np. Jeśli rodzice dziecka mówią szybko, to ono również będzie próbowało mówić w tym samym tempie. Oznacza to, że nie będzie miało dość czasu, aby dobrać odpowiednie słowa, zbudować poprawne zdania czy odpowiednio zaprogramować ruchy mięśni narządów artykulacyjnych.

• Nie używaj zbyt skomplikowanych słów (proste i krótkie komunikaty).

• Warto skontaktować się z logopedą.

Czasami gdy dzieci wyczuwają, że coś jest nie tak z ich mową, stosują unikanie- zmieniają słowa, mówią nienaturalnym głosem lub z innym akcentem, aby zamaskować problem. Zdarza się także, że reakcje związane z niepłynnością mowy objawiają się w postaci fizycznych dolegliwości. Jest to „sposób” dzieci z radzeniem sobie z trudnościami np. ból brzucha czy głowy. Dolegliwości te są symptomem uczuć związanych z przykrymi doświadczeniami zarówno w domu jaki i szkole. Niestety, jąkanie może trwale zmienić postrzeganie dziecka na siebie. Jest to jeden z największych problemów związanych z tym zaburzeniem mowy. Dziecko nie wypowiada słów, które chciałoby powiedzieć, np. w restauracji zamawia nie takie potrawy, na jakie miało ochotę, gdyż nie mogło wypowiedzieć określonych słów. Podobne sytuacje powtarzają się, aż prawdziwe „ja” zostaje przytłoczone przez „jąkające się ja” i od tej pory dziecko odbiera siebie jako „jąkałę”.

Dzieci, o jakich tu mowa często nie mogą swobodnie porozmawiać. Wszyscy doskonale wiemy jak wiele potrafi zdziałać rozmowa, jak często pragniemy zwierzyć się zaufanej osobie, rozmowa o problemach daje nam wrażenie, iż są one łatwiejsze do pokonania. Kłopoty nie znikają, ale otwarta rozmowa z druga osobą bardzo ułatwia nam ich rozwiązanie, wyjaśnia niepewność czy zmniejsza niepokój.

Natomiast jeżeli dziecko nie uzewnętrznia swoich uczuć i nie ma możliwości przedyskutowania swoich problemów, to istnieje zagrożenie, że zamknie się w sobie, zacznie unikać mówienia, a nawet będzie miało problemy ze snem. W związku z powyższym należy koniecznie podejmować rozmowy z dziećmi i wyjaśniać im problemy związane z ich mową i nie tylko.
 

Na podst.:

- Tarkowski Zbigniew „Jąkanie wczesnodziecięce”;

Warszawa 1992; Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.

- Edyta Joanna Lichota „Profilaktyka jąkania i niepłynności mówienia”;

Gdańsk 2008; Wydawnictwo Harmonia.

- Wanda Kostecka „Dziecko i jąkanie- poradnik dla rodziców, nauczycieli i logopedów”;

Polskie Towarzystwo Logopedyczne.

 

 

 

 

 

Ćwiczenia logopedyczne ułatwiające oddychanie i mówienie po usunięciu trzeciego migdałka

u dziecka.

 

Usunięcie trzeciego migdałka likwiduje przyczynę choroby, ale nie usuwa jej skutków. Wieloletni nawyk sprawia, że dziecko w dalszym ciągu: ma otwartą buzię, oddycha ustami, wysuwa język między zęby, często mówi wadliwie, niezrozumiale, nieestetycznie.

 

Proponuję następujący zestaw ćwiczeń:

Ćwiczenia oddechowe przy mocno zaciśniętych zębach trzonowych i zamkniętych ustach:

Celem tych ćwiczeń jest zlikwidowanie nosowania i nauczenie oddychania nosem.

1.Równomierny wdech i wydech nosem:

•zaczynamy od 3 wdechów i robimy przerwę (5 razy),

•potem zwiększamy do 4 (5, 6, 8, 10) oddechów (5 razy).

Pomocne przy tych ćwiczeniach będzie przytrzymywanie ustami paska papieru („sztuczny język”), plastikowego krążka itp. Zachęcam do przeprowadzania ćwiczeń z wykorzystaniem płytki przedsionkowej, najlepiej silikonowej (do kupienia w dobrych sklepach stomatologicznych).

2.Wydłużamy fazę wydechową:

•wdech i wydech nosem („wąchanie kwiatów”),

•w czasie wydechu mruczymy („misie”) długo, mówimy spółgłoskę M (Uwaga! Nie dodawać samogłoski Y). Można mierzyć czas mruczenia i zapisywać rekordy.

Ćwiczenia warg:

Celem tych ćwiczeń jest wzmocnienie mięśni warg, nauczenie zamykania ust i zaciskania zębów trzonowych w czasie spoczynku oraz zlikwidowanie nawyku otwartej buzi.

1.Bardzo mocno zaciskamy zęby trzonowe i usta, potem zwalniamy napięcie warg, powracamy do stanu spoczynku (Uwaga! Nie otwieramy ust) – 5 razy.

2.Nakładamy wargę górną na dolną i powracamy do stanu spoczynku – 5 razy.

3.Nakładamy wargę dolną na górną i powracamy do stanu spoczynku – 5 razy.

4.Ćwiczenia 2 i 3 na zmianę – 5 razy.

5.Ćwiczenia z płytką przedsionkową (najlepiej silikonową – do kupienia w dobrych sklepach stomatologicznych):

•wsuwamy ją pod wargi, wargi obejmują ją – zęby zaciśnięte,

•lekko pociągamy za kółko tak, aby płytka nie wypadła – 5 razy.

6.Dmuchamy przez słomkę – usta obejmują słomkę; potem wciągamy powietrze przez słomkę – przysysanie papierków – 5 razy.

7.Całuski – wysuwamy ściągnięte wargi i cmokamy – 5 razy.

Ćwiczenia języka:

Celem tych ćwiczeń jest spionizowanie języka przez cofnięcie go od (spomiędzy ) zębów.

1.Kląskanie językiem („koniki”):

•uśmiech – 5 razy,

•ryjek – 5 razy,

•uśmiech i ryjek na zmianę – 5 razy.

2.Przesuwamy czubkiem języka od wałka dziąsłowego za górnymi zębami po szwie podniebnym w głąb jamy ustnej i opuszczamy język („język zagląda do gardła”) – 5 razy.

3.Rozcieramy językiem pokarm po podniebieniu-miód, masło orzechowe, gotowane ziemniaki, serek topiony, dżem, kasza manna itp.

4.Przytrzymujemy językiem przy podniebieniu witaminę C, drażetkę, kostkę czekolady, opłatek, wafelek – widać naciągnięte wędzidełko podjęzykowe – 5 razy.

5.Płuczemy gardło – 5 razy.

6.Naśladujemy po 5 razy:

            Kukułkę – kuku

            Żabkę – kum kum

            Koguta – kukuryku

            Kurkę – ko ko

            Indyka – gul gul

            Grę w piłkę – kop gol

 

 

 

 

 

Co to jest dysleksja rozwojowa?

 

W pedagogice, psychologii przez dysleksję rozwojową rozumie się zespół zaburzeń w nauce czytania i pisania. Są to zaburzenia specyficzne, czyli wybiórcze, o ograniczonym, bardzo wąskim zakresie. Mają charakter rozwojowy, co oznacza, że towarzyszą dziecku przez cały proces rozwoju.

 

Zaburzenia dyslektyczne są niewspółmierne do wieku, ogólnego poziomu zdrowia i rozwoju umysłowego, zasobu wiadomości i umiejętności szkolnych dziecka, które ma prawidłową motywację do nauki, przebywa we właściwym środowisku wychowawczym, jest uczone  powszechnie skutecznymi metodami dydaktycznymi.

 

Specyficzne trudności w uczeniu się czytania i pisania to zespół zaburzeń, na które składają się:

 

• dysleksja właściwa – zaburzenia dotyczące czytania;
• dysgrafia – zaburzenia w zakresie technicznej czynności pisania, trudności w osiągnięciu prawidłowego poziomu graficznego pisma;
• dysortografia – zaburzenia umiejętności poprawnego zapisu słów, problemy z opanowaniem ortografii.

 

Zaburzenia dyslektyczne mogą dotyczyć jednego obszaru (np. czytania), bądź obejmować kilka zakresów jednocześnie (np. czytanie i pisanie).

 

Typy i rodzaje dysleksji

 

Uwzględniając etiologię omawianego zaburzenia, wyróżnia się dysleksję rozwojową i nabytą. Dysleksja rozwojowa jest związana z zakłóceniami w procesie rozwoju dziecka. Dysleksja nabyta powstaje nagle, niezależnie od procesów rozwojowych, najczęściej w wyniku uszkodzenia mózgu.

 

Biorąc pod uwagę zaburzone funkcje leżące u podstaw omawianego syndromu, mówi się o:

 

• dysleksji typu wzrokowego, będącej konsekwencją zaburzeń percepcji wzrokowej, pamięci wzrokowej, koordynacji wzrokowo – ruchowej;
• dysleksji typu słuchowego, wynikającej z zaburzeń percepcji słuchowej, pamięci słuchowej, funkcji językowych;
• dysleksji integracyjnej, spowodowanej niewłaściwą współpracą prawidłowo rozwiniętych funkcji percepcyjno-motorycznych.

 

Rozpatrując specyficzne trudności w uczeniu się w aspekcie aktywności mózgu, rozróżnia się dysleksję lingwistyczną i percepcyjną. Dysleksja lingwistyczna występuje, gdy u dziecka uczącego się czytać dominuje aktywność lewej półkuli mózgowej, co powinno mieć miejsce w okresie późniejszym, kiedy umiejętność czytania jest już opanowana. Dysleksję percepcyjną diagnozuje się, jeśli u dziecka, które opanowało umiejętność czytania, dominuje aktywność prawej półkuli mózgowej, odpowiednia podczas wcześniejszej fazy rozwojowej – nabywania umiejętności czytania.

 

Symptomy dysleksji 

 

Dysleksja definiowana jest jako specyficzne trudności w uczeniu się czytania i pisania, ale jej objawy dotyczą większego zakresu funkcjonowania i dotykają także wielu innych obszarów: mowy, rysowania, pamięci, motoryki.

 

W zakresie czytania symptomami dysleksji mogą być:

 

• trudności z podziałem słowa na sylaby, złączeniem sylab w słowo;
• przekręcanie wyrazów;
• odczytywanie krótkich wyrazów od tyłu;
• pomijanie, dodawanie wyrazów;
• pomijanie lub ponowne odczytywanie linijek tekstu;
• gubienie miejsca, w którym się czyta;
• pomijanie interpunkcji;
• niewłaściwa intonacja czytanego tekstu;
• czytanie wolne, niepłynne, nierytmiczne;
• niski poziom zrozumienia przeczytanego lub wysłuchanego tekstu;
• trudności z wyszukaniem najważniejszych myśli w tekście;
• problemy z zapamiętaniem informacji zawartych w przeczytanym lub wysłuchanym tekście.

 

W obszarze pisma o dysleksji mogą świadczyć:

 

• nieprawidłowy chwyt narzędzi pisarskich;
• zaburzenia tonusu mięśniowego dłoni, nadgarstka;
• wolne tempo pisania;
• za duże, za małe połączenia między literami, cyframi;
• brak wiązania liter ze sobą;
• pomijanie znaków diakrytycznych (kropka, haczyk) nad i pod literami;
• deformowanie kształtu liter, cyfr;
• nieczytelne pismo;
• opuszczanie, dodawanie, przestawianie (inwersje) kolejności liter w wyrazie;
• mylenie, zwierciadlane odwracanie liter, cyfr podobnie wyglądających;
• zapisywanie wyrazów od prawej do lewej strony;
• pismo lustrzane;
• niewłaściwy dobór liter do zapisu głosek podobnych fonetycznie;
• pisanie zgodne z wymową, a nie z ortografią;
• niewłaściwe stosowanie małych i dużych liter;
• dodawanie, pomijanie, przestawianie kolejności wyrazów w zdaniu;
• opuszczanie końcówek wyrazów;
• zapisywanie wyrazów w różny sposób w tej samej pracy;
• brak lub niewłaściwe stosowanie interpunkcji;
• nieprawidłowe rozmieszczenie tekstu w przestrzeni, problem z zachowaniem marginesu.

 

W odniesieniu do rysowania i wykonywania innych prac plastycznych dysleksję mogą oznaczać:

 

• szybka, duża męczliwość ręki;
• niska precyzja ruchów dłoni, palców;
• słaba koordynacja oka i ręki;
• rysunki uproszczone, schematyczne, pomijające detale;
• zakłócenia proporcji elementów umieszczonych w pracy plastycznej;
• niewłaściwe rozplanowanie, zaburzona kompozycja prac plastycznych;
• błędny kierunek podczas rysowania i odtwarzania figur, wzorów.

 

W zakresie motoryki na dysleksję mogą wskazywać:

 

• opóźniony lub nietypowy rozwój ruchowy;
• niska sprawność i koordynacja ruchowa w zakresie motoryki dużej i małej;
• ogólna niezgrabność ruchowa;
• trudności z wykonaniem złożonych, sekwencyjnych czynności ruchowych – np. układów gimnastycznych, kroków tanecznych (dyspraksja).

 

W odniesieniu do pamięci objawami dysleksji mogą być:

 

• trudności w zapamiętywaniu wierszyków, piosenek, nazw, nazwisk, dat, terminologii, numerów telefonów, adresów, liczb, tabliczki mnożenia;
• problemy z zapamiętywaniem dłuższych, złożonych poleceń;
• trudności z przypominaniem sobie znanych słów;
• utrudnione zapamiętywanie nowych słów;
• gubienie wątku podczas pisania wypracowań.

 

W aspekcie mowy i komunikacji werbalnej o dysleksji mogą świadczyć:

 

• opóźnienie rozwoju mowy;
• mylenie podobnie brzmiących głosek, sylab, słów;
• przekręcanie, zmiana brzmienia trudnych, długich wyrazów;
• problemy z poprawną wymową nowo poznanych słów;
• błędy gramatyczne (agramatyzmy);
• ograniczony zasób słownictwa czynnego;
• trudności z budowaniem dłuższych, złożonych wypowiedzi;
• zaburzone rozumienie mowy w hałasie.

 

Dysleksja może się także manifestować na wiele innych sposobów, we wszystkich sferach funkcjonowania dziecka.

 

Do jej objawów mogą należeć również:

 

• nieprawidłowa orientacja w czasie, trudności w określaniu stosunków chronologicznych, problemy w zakresie gospodarowania czasem;
• zaburzenia orientacji w schemacie ciała i przestrzeni, trudności z określaniem stosunków przestrzennych, mylenie kierunków;
• nadwrażliwość na bodźce słuchowe, męczliwość w głośnym środowisku;
• nieprawidłowości we wzrokowym wyróżnianiu elementów z całości, syntetyzowaniu elementów w całość;
• utrudnione wzrokowe rozróżnianie podobnych kształtów;
• problemy z odwzorowaniem usłyszanego rytmu, melodii (dysmuzja);
• nieprawidłowe stosowanie zaimków;
• zaburzenia w posługiwaniu się liczbami, przeprowadzaniu operacji matematycznych (dyskalkulia);
• trudności podczas posługiwania się pieniędzmi;
• nieprawidłowe stosowanie i porównywanie miar (wielkości, długości, szerokości, wysokości, głębokości, ciężaru, objętości);
• trudności z opanowaniem sekwencyjnego porządku czynności wykonywanych podczas gier, zabaw zespołowych;
• problemy z zaplanowaniem kolejności czynności przy wykonywaniu złożonych działań (przygotowanie posiłku, sprzątanie mieszkania, realizacja projektu przedmiotowego).

 

Osoba cierpiąca na dysleksję może mieć problemy z układaniem puzzli, budowaniem z klocków, orientacją w terenie, odczytywaniem mapy, numerów i symboli autobusów, numerów dróg, interpretowaniem tabel, diagramów, wykresów, rozpoznawaniem symboli graficznych (znaki drogowe, piktogramy), prowadzeniem samochodu, zapisem i odczytem nut oraz symboli miar i wag, wybieraniem numeru telefonu, wykonywaniem obliczeń na kalkulatorze.

 

Dynamika objawów dysleksji 

 

Dysleksja nie jest zaburzeniem jednorodnym o stałym zestawie symptomów. Manifestuje się na rozmaite sposoby w rożnych sytuacjach. Objawy dysleksji są dynamiczne. Charakteryzuje je zmienność częstotliwości i nasilenia w zależności od wieku dziecka, rodzaju i głębokości występujących u niego deficytów, poziomu jego sprawności intelektualnej oraz długości i intensywności terapii, której jest poddawane.

 

Na przestrzeni życia dziecka możliwe są następujące zmiany w zakresie występujących u niego objawów dysleksji:

 

• pogłębianie się istniejących deficytów;
• rozszerzanie się zakresu występujących trudności na coraz więcej obszarów funkcjonowania;
• nawarstwianie, nakładanie się zaburzeń na siebie;
• pojawianie się nowych deficytów i symptomów;
• kompensowanie niektórych deficytów w wyniku zastąpienia wadliwie działających funkcji innymi, bardziej sprawnymi;
• redukcja głębokości niektórych zaburzeń;
• ustąpienie, zanik pewnych objawów.

 

Ryzyko dysleksji

 

Dysleksja jest zaburzeniem rozwojowym, więc jej symptomy mogą pojawić się na każdym etapie rozwoju dziecka. W praktyce najczęściej zauważane są w momencie podjęcia przez nie nauki w przedszkolu lub szkole.

 

W tym okresie nie można jeszcze postawić rozpoznania specyficznych trudności w uczeniu się. Mówi się raczej o ryzyku dysleksji, czyli zwiększonym prawdopodobieństwie, że zaburzenie to rozwinie się u dziecka w przyszłości.

 

Etiologia dysleksji

 

Dysleksja nie wynika z patologii środowiskowej, zaniedbań dydaktycznych, uszkodzeń mózgu, chorób neurologicznych, całościowych zaburzeń rozwoju, niepełnosprawności intelektualnej, defektów sensorycznych (wzroku, słuchu).

 

Jej przyczynami są różnego rodzaju nieprawidłowości w zakresie tempa, rytmu i dynamiki rozwoju poszczególnych elementarnych funkcji poznawczych, stanowiących podstawę procesu nauki czytania i pisania.

 

Nieprawidłowościami tymi mogą być:

 

• błędne ukształtowanie się i niewłaściwe działanie pewnych funkcji;
• nieharmonijny rozwój psychomotoryczny (poszczególne funkcje rozwijają się prawidłowo lub ponadprzeciętnie, a pozostałe z opóźnieniem);
• zaburzenia procesu integracji, współpracy prawidłowo rozwiniętych i działających funkcji.

 

Zgodnie z koncepcją genetyczną, nieprawidłowości te wiążą się z dziedziczeniem zmian w obrębie układu nerwowego. Świadczyć o tym może fakt, że znane są przypadki licznego występowania dysleksji w tej samej rodzinie.

 

Według koncepcji organicznej, za dysleksję odpowiadają mikrouszkodzenia mózgu i układu nerwowego powstałe w okresie płodowym, okołoporodowym lub bardzo wczesnym dzieciństwie.

 

W myśl koncepcji neurofizjologicznej, przyczyn dysleksji należy upatrywać w nieukształtowanej dominacji jednej półkuli mózgowej lub w niedorozwoju struktur niektórych obszarów kory mózgowej.

 

Koncepcja hormonalna traktuje dysleksję jako skutek nadprodukcji hormonu męskiego (testosteronu) w okresie prenatalnym. Potwierdzać to może fakt, że syndrom ten częściej dotyczy chłopców, niż dziewcząt.

 

Bardzo często spotyka się dysleksję polietiologiczną, na którą składa się jednoczesne występowanie kilku opisanych czynników.

 

Terapia dysleksji 

 

Dysleksja nie ustępuje z wiekiem, ale towarzyszy dotkniętej nią osobie przez całe życie. Nie można wyeliminować tego syndromu, ale poprzez odpowiednią terapię możliwe jest znaczne ograniczenie jego zakresu.

 

Leczenie dysleksji powinno się odbywać w ramach specjalistycznych zajęć korekcyjno-kompensacyjnych lub terapii pedagogicznej, uzupełnianych pracą własną ucznia w domu, według zaleceń terapeuty.

 

Najważniejszymi elementami pracy terapeutycznej nad dysleksją są:

 

• oddziaływania pedagogiczne, których celem jest umożliwienie dziecku opanowania umiejętności czytania i pisania oraz kontynuowania nauki szkolnej (usprawnianie zaburzonych funkcji, ćwiczenie sprawności czytania i pisania);
• oddziaływania psychoterapeutyczne (wspomaganie dziecka w zrozumieniu problemu dysleksji, motywowanie go do pracy nad przezwyciężaniem zaburzeń, eliminowanie stresu wynikającego z doświadczanych trudności, zapobieganie wtórnym zaburzeniom emocji i motywacji, takim jak lęk szkolny, zniechęcenie do nauki, obniżenie samooceny).

 

Najskuteczniejsza jest terapia intensywna, systematyczna, długotrwała, odbywająca się regularnie, w stałym miejscu i terminie. Najlepsze efekty osiąga się, gdy, oprócz specjalisty, w terapię zaangażowani są także rodzice i nauczyciel ucznia, którzy wspierają go i uzupełniają oddziaływania terapeuty. Efektywność terapii zależy również od tego, jak głębokie są zaburzenia u dziecka, jaki jest jego poziom sprawności intelektualnej, jak wcześnie podjęto pracę korekcyjno-kompensacyjną.

 

Zasady dotyczące pracy z dzieckiem dyslektycznym

 

Terapia, nauka szkolna, praca samokształceniowa podejmowana przez dziecko powinny odbywać się według następujących zasad:

 

• należy uwzględniać wolne tempo, zróżnicowanie rytmu pracy, zwiększoną męczliwość dziecka;
• trzeba dzielić dziecku materiał do opanowania na małe porcje, wydłużać czas na wykonywanie zadań, stosować zwiększoną ilość ćwiczeń, powtórzeń;
• nie wolno przeciążać dziecka czytaniem i pisaniem (trzeba robić krótkie przerwy w pracy lub często zmieć rodzaj aktywności dziecka);
• należy wykorzystywać wiele kanałów sensorycznych (angażować w pracę wszystkie zmysły) oraz stosować techniki skojarzeniowe, ułatwiające zapamiętywanie;
• trzeba podkreślać mocne strony dziecka i na nich bazować;
• należy dostrzegać i nagradzać wkład pracy dziecka niezależnie od uzyskanych przez nie efektów;
• trzeba podkreślać, doceniać nawet najmniejsze postępy dziecka;
• nie wolno karać dziecka za niepowodzenia, brak lub niewystarczające efekty w pracy;
• trzeba kierować do dziecka krótkie, proste polecenia i upewniać się, czy je zrozumiało;
• należy stworzyć dziecku odpowiednie środowisko do pracy (wygodne, ciche, dobrze oświetlone, właściwie wyposażone miejsce);
• trzeba wypracować z dzieckiem odpowiedni harmonogram pracy (stały czas, miejsce nauki);
• należy pomagać dziecku, kontrolować efekty jego pracy;
• nie wolno wyręczać dziecka w wyszukiwaniu, poprawianiu błędów;
• trzeba wyrabiać u dziecka nawyk autokorekty i stałego korzystania ze słownika ortograficznego;
• nie wolno obniżać ocen za popełnione przez dziecko typowe dla dysleksji błędy w czytaniu, pisaniu;
• nie należy wymagać od dziecka pisania na tablicy, czytania głośnego na forum.

 

W przypadku uczniów z dysleksją korzystne może być także stosowanie następujących ułatwień:

 

• słuchanie lektur (audiobooki);
• pisanie na komputerze (łatwiej odczytywać, poprawiać, uzupełniać notatki);
• nagrywanie dyktafonem swoich wypowiedzi, by przepisać je ze słuchu (wypracowania);
• nagrywanie dyktafonem zajęć, by uzupełnić notatki o treści, których dziecko nie zdążyło zapisać;
• pisanie drukowanymi literami (zwiększa czytelność pracy);
• zastąpienie zeszytu skoroszytem (można usuwać, dodawać, zmieniać kolejność kartek, co ułatwia korektę i uzupełnianie notatek);
• zeszyty z powiększoną liniaturą.(ułatwiają zapis);
• czytanie ze wskaźnikiem (zaznaczanie wyrazu, który jest odczytywany).

 

Źródła:

 

M. Bogdanowicz, A. Borkowska, Model rozpoznawania specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu

 

M.B. Pecyna (red.), Dysleksja rozwojowa. Fakt i tajemnica w diagnostyce psychologiczno-pedagogicznej

 

T. Żołyńska-Głuszak, Specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu, czyli dysleksja rozwojowa

 

Fundacja Społeczno Kulturalna EURO-IDEA, Przewodnik dla rodziców dzieci z dysleksją

 

 

 

Autor: Elżbieta Wika

 

Pedagogika Specjalna – portal dla nauczycieli